Cơ hội và thách thức của doanh nghiệp Việt Nam trước sắc lệnh thuế quan mới của Tổng thống Mỹ Donald Trump ngày 31/7

1. Bối cảnh địa chính trị thương mại mới

Tối ngày 31/7/2025 theo giờ Mỹ, Tổng thống Donald Trump chính thức ký ban hành sắc lệnh hành pháp áp đặt thuế quan mới đối với các quốc gia "chưa đạt thỏa thuận song phương với Washington" trước thời hạn chót 0h01 ngày 1/8. Theo nội dung được công bố, các quốc gia không nằm trong Phụ lục 1 sẽ chịu mức thuế quan mặc định 10%, trong khi những nước trong danh sách bị áp thuế suất từ 10% đến 41%, tùy theo đánh giá về thặng dư thương mại, nghi ngờ thao túng tỷ giá và mức độ bảo hộ sản xuất nội địa.

Trong danh sách này, Việt Nam bị áp mức thuế 20%, cao hơn mức trung bình (15%) và nằm trong nhóm các quốc gia bị giám sát chặt chẽ. Đây là một diễn biến quan trọng, không chỉ mang tính chính trị – thương mại, mà còn có thể làm thay đổi sâu sắc cục diện đầu tư và xuất khẩu của Việt Nam trong giai đoạn tới.

2. Cơ hội nổi bật cho doanh nghiệp Việt Nam

2.1. Sàng lọc và thúc đẩy nội lực doanh nghiệp xuất khẩu

Việc áp thuế 20% buộc các doanh nghiệp Việt Nam phải chuyển từ chiến lược dựa trên giá rẻ sang giá trị gia tăng và chất lượng. Cơ hội ở đây là sự "lọc máu" tự nhiên của thị trường:

• Doanh nghiệp có nền tảng vững chắc, sản phẩm có thương hiệu sẽ đứng vững.

• Kích thích đổi mới công nghệ, quản trị sản xuất tinh gọn (lean manufacturing).

• Tăng động lực đầu tư vào công nghiệp phụ trợ để nội địa hóa sản phẩm, tránh phụ thuộc vào nguyên liệu nhập khẩu dễ bị nghi ngờ nguồn gốc.

2.2. Đẩy mạnh chiến lược đa dạng hóa thị trường

Thay vì phụ thuộc đến gần 30% tổng kim ngạch xuất khẩu vào thị trường Mỹ, sự kiện này là cơ hội để:

• Đẩy mạnh khai thác EVFTA và CPTPP: Châu Âu, Nhật Bản, Canada...

• Tái cơ cấu sản phẩm để phù hợp với thị hiếu từng vùng (ví dụ: nông sản chế biến cho Nhật, đồ gỗ thông minh cho châu Âu).

• Tăng năng lực cạnh tranh tại ASEAN và Ấn Độ - nơi có tiềm năng tiêu thụ lớn và ít rào cản hơn Mỹ.

2.3. Thu hút dòng vốn FDI chiến lược cao cấp

Việc các quốc gia cạnh tranh FDI như Indonesia (thuế 19%), Malaysia (19%), Thái Lan (19%) cũng bị áp thuế cao, giúp Việt Nam giữ được phần nào lợi thế tương đối nếu biết hành động kịp thời:

• Các tập đoàn lớn sẽ tìm nơi ổn định chính sách, có nền tảng chuỗi cung ứng tốt.

• Việt Nam có cơ hội mời gọi FDI trong các lĩnh vực kỹ thuật cao, công nghệ sạch – khi doanh nghiệp toàn cầu cần dịch chuyển ra khỏi Trung Quốc và các nước bị đánh giá "kém thiện chí" về thương mại.

• Địa chính trị ổn định, năng lực lao động ngày càng được cải thiện là điểm cộng lớn nếu Việt Nam xử lý khéo léo chính sách thu hút đầu tư.

2.4. Vận động chính sách và cải thiện hình ảnh quốc tế

Sự kiện này cũng là đòn bẩy để Việt Nam:

• Chủ động ngoại giao kinh tế: Đề xuất đàm phán một hiệp định thương mại song phương với Mỹ, cải thiện cán cân thương mại thông qua nhập khẩu công nghệ và nông sản Mỹ.

• Thể hiện thiện chí điều chỉnh cơ chế điều hành tỷ giá, tránh cáo buộc thao túng tiền tệ.

• Đầu tư bài bản vào truyền thông thương hiệu quốc gia, minh bạch hóa chuỗi cung ứng và cam kết phát triển bền vững.

3. Những thách thức lớn đang hiện hữu

3.1. Doanh nghiệp xuất khẩu chịu áp lực cực lớn về chi phí

Mức thuế 20% khiến giá hàng hóa Việt Nam tại Mỹ mất ngay tính cạnh tranh. Các nhóm ngành chịu ảnh hưởng nặng nề gồm:

• Dệt may, da giày: Tỷ suất lợi nhuận thấp, đơn hàng phụ thuộc Mỹ.

• Gỗ và nội thất: Mỹ là thị trường chủ lực (trên 60% tổng kim ngạch xuất khẩu).

• Điện tử và linh kiện: Nhiều sản phẩm bị nghi ngờ xuất xứ từ Trung Quốc.

Hệ quả:

• Doanh thu sụt giảm mạnh trong ngắn hạn.

• Nguy cơ doanh nghiệp vừa và nhỏ phá sản, sa thải lao động.

• Suy giảm tổng cầu, kéo theo tác động lan tỏa đến ngân hàng, logistics và bất động sản công nghiệp.

3.2. Nguy cơ dịch chuyển dòng vốn FDI nếu chính sách không ổn định

Mặc dù các nước cạnh tranh FDI cũng bị áp thuế cao, nhưng nếu Việt Nam không hành động nhanh, môi trường đầu tư có thể trở nên kém hấp dẫn:

• Hạ tầng công nghiệp và logistics vẫn còn hạn chế.

• Cải cách thủ tục hành chính chậm trễ làm giảm điểm cạnh tranh.

• Thiếu chiến lược nhất quán trong bảo vệ sở hữu trí tuệ, chính sách thuế ưu đãi không đủ minh bạch.

3.3. Tâm lý thị trường tài chính và tỷ giá dễ bị tổn thương

• VND có thể chịu áp lực mất giá, nhưng nếu điều chỉnh mạnh, sẽ bị nghi ngờ thao túng.

• Thị trường chứng khoán dễ mất điểm vì nhóm cổ phiếu xuất khẩu giảm lãi.

• Rủi ro tín dụng trong ngành sản xuất tăng lên, khiến các ngân hàng thương mại dè dặt hơn trong cho vay.

3.4. Hình ảnh Việt Nam trong chuỗi cung ứng có thể bị ảnh hưởng

Nếu không kiểm soát được nguồn gốc hàng hóa và năng lực truy xuất xuất xứ, Việt Nam dễ bị xem là "cửa ngõ lách thuế" cho hàng Trung Quốc:

• Gia tăng kiểm tra của hải quan Mỹ.

• Rủi ro kiện phòng vệ thương mại từ cả Mỹ và EU.

• Bị loại khỏi các chuỗi cung ứng chiến lược toàn cầu nếu không minh bạch hóa được hoạt động sản xuất.

4. Đánh giá các mức thuế với quốc gia cạnh tranh FDI cùng Việt Nam

Nhận xét:

• Việt Nam (20%) không phải là trường hợp tệ nhất, nhưng cũng không còn lợi thế thuế quan nổi bật.

• Các nước ASEAN đều cùng bị đánh thuế cao -> Sự cạnh tranh sẽ chuyển sang chất lượng hạ tầng, môi trường pháp lý và chính sách ưu đãi.

• Việt Nam cần tận dụng giai đoạn này để bứt tốc cải cách thể chế và củng cố niềm tin với nhà đầu tư quốc tế.

5. Doanh nghiệp Việt cần làm gì?

5.1. Tái cơ cấu thị trường xuất khẩu

• Tập trung phát triển các thị trường phi truyền thống: Trung Đông, Nam Á, châu Phi.

• Đầu tư xây dựng đội ngũ nghiên cứu thị trường quốc tế.

5.2. Minh bạch hóa chuỗi cung ứng

• Sử dụng blockchain trong truy xuất nguồn gốc.

• Xây dựng hồ sơ xuất xứ hàng hóa rõ ràng để tránh rủi ro bị điều tra.

5.3. Tái định hình chiến lược thương hiệu

• Hướng tới phân khúc cao cấp, chú trọng thiết kế, tính bền vững.

• Hợp tác với các đối tác Mỹ để xây dựng thương hiệu “Made in Vietnam” có bản sắc riêng.

5.4. Chủ động cùng Chính phủ vận động chính sách

• Tham gia các đoàn đối thoại với Mỹ qua hiệp hội ngành hàng.

• Cung cấp thông tin minh bạch để hỗ trợ cơ quan ngoại giao trong đàm phán.

6. Cơ hội trong nguy cơ – thời điểm Việt Nam cần vươn mình chiến lược

Chính sách thuế quan mới của Mỹ là phép thử lớn với năng lực thích nghi và tư duy chiến lược của nền kinh tế Việt Nam. Trong ngắn hạn, những tác động tiêu cực là không tránh khỏi. Tuy nhiên, nếu Chính phủ và doanh nghiệp cùng nhau hành động nhanh, quyết liệt và có tầm nhìn, thì đây có thể là bước ngoặt để Việt Nam thoát khỏi tư duy xuất khẩu giá rẻ và chuyển mình lên chuỗi giá trị cao hơn.

Thách thức càng lớn, phần thưởng càng cao. Và lần này, Việt Nam không được phép chậm chân.